Lạ lùng: Đất nước châu Phi nhưng đa phần là người da trắng

Có lẽ đối với những người hâm mộ bóng đá, sự kiện một quốc gia không được biết đến rộng rãi trên khắp thế giới- Mocoro (Ma rốc) lại lọt vào trận bán kết của kỳ World Cup 2022 khiến không ít người khỏi bất ngờ, bởi lẽ đây cũng là lần đầu tiên một đội bóng đá nam từ châu Phi được vào tận đến trận bán kết của một kỳ World Cup. Và thật lạ lùng, dù là một quốc gia ở châu Phi nhưng đội tuyển bóng đá quốc gia Ma Rốc đều là cầu thủ da trắng. Một điều rất thú vị phải không ạ. Vậy chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu một chút về đất nước “kỳ lạ “ này nhé.

Trên thực tế, Ma Rốc là một nước nằm ở Bắc Phi giáp với Đại Tây Dương và Địa Trung Hải, có biên giới với Algeria ở phía Đông và Đông Nam, đối diện phía Bắc là Tây Ban Nha qua eo biển Gibraltar, phần Tây Sahara ở phía Nam (phần lãnh thổ này vẫn đang xảy ra tranh chấp giữa Mocoro và Sahrawi). Quốc gia này có diện tích khoảng 710.850 km² (bao gồm cả Tây Sahara) với địa hình  chủ yếu là núi non (dãy Atlas), đồng bằng ven biển màu mỡ, và sa mạc Sahara ở phía nam.

Phần lớn lãnh thổ của Ma Rốc là đồi núi, gồm dãy núi Atllas nằm ở trung tâm đất nước, còn phía Bắc đó là dãy núi Rif.

Hầu hết diện tích phía Đông Nam của Mocoro nằm trong sa mạc Sahara, do đó dân cư thưa thớt, kinh tế kém phát triển. Phần lớn dân số của đất nước này tập trung tại phần phía Bắc, thủ đô của Ma Rốc là Rabat, nhưng thành phố lớn nhất lại là Casablanca.

Do địa hình trải dài từ Bắc xuống Nam cho nên khí hậu của Ma Rốc khá đa dạng, từ khí hậu biển Địa Trung Hải, núi cao đến Sa mạc.

Về lịch sử: 300 năm trước Công nguyên, gần như toàn bộ Bắc Phi và 1 phần của bán đảo Iberya đều thuộc đế quốc Cartharge. Và vào thời kỳ đó thì Ma Rốc là một phần của đế quốc này. Dân cư sinh sống tập trung và mậu dịch phát triển.

Năm 146 TCN, đế quốc Cartharge bị đế chế La Mã tiêu diệt và thôn tính. Ma Rốc lúc này trở thành 1 phần lãnh thổ của La Mã. Đến thế kỷ III sau Công nguyên, khi đế chế trung ương của La Mã tại Roma suy yếu, không còn đủ sức để khống chế các vùng đất ở xa. Các bộ tộc ở Ma Rốc nhân cơ hội đó đã lập nên vương triều riêng của họ, người La Mã chỉ còn kiểm soát một số thành phố ven biển mà thôi.

Sang thế kỷ thứ 7, người Ả Rập và Hồi giáo đã chính thức chinh phục Bắc Phi và cả bán đảo Iberia, vương triều Umayyad đã mang ngôn ngữ Ả Rập và Hồi giáo đến khu vực này. Ma Rốc lúc này là một phần của đế chế Hồi giáo và được tổ chức như một tỉnh do các Thống đốc Hồi giáo cai quản.

Hai thế kỷ người Ả Rập cai trị là đủ để toàn bộ người dân Ma Rốc chuyển sang nói tiếng Ả Rập và cải đạo thành Hồi giáo.

Đến thế kỷ 9, các bộ tộc người Berber cũng đã thành lập các quốc gia độc lập khác nhau trong lãnh thổ Ma Rốc như Sijimasa và Barghawata. Tuy nhiên những vương triều này vẫn phải cúi đầu xưng thần với chính quyền Hồi giáo trung ương ở Baghdad.

Phải sang thế kỷ 11 thì các vương triều ở Ma Rốc mới thoát khỏi chính quyền trung ương do đế chế Hồi giáo sụp đổ.

Thời kỳ này, Tây Ban Nha là vùng đất của đế chế Hồi giáo, nếu các bạn có đọc cuốn sách Nhà Giả Kim, sẽ thấy người dân ở Tây Ban Nha nhìn sang Ma Rốc với một sự ngưỡng vọng rất cao.

Đến thế kỷ 12, đế chế Almohad của Ma Rốc đã mở rộng ảnh hưởng ra khắp Bắc Phi và cả bán đảo Iberia.

Năm 1492, một sự kiện quan trọng diễn ra tại Tây Ban Nha, khi Nữ hoàng Isabella I của vương quốc Castile và vua Ferdinand II của vương quốc Aragon đã thành công đánh bại vương triều Hồi giáo cuối cùng ở Granada, chấm dứt 7 thế kỷ cai trị của Hồi giáo ở Tây Ban Nha. Sau đó Tây Ban Nha đã trục xuất toàn bộ người theo Hồi giáo ra khỏi đất nước, gọi họ là những người Morisco. Những người này sau đó phải chạy sang Ma Rốc.

Thế kỷ 15-16 là giai đoạn mà Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha là những đế chế thực dân mạnh nhất thế giới. Hai nước này đã nhiều lần cố gắng tấn công xâm lược Ma Rốc, nhưng Ma Rốc cũng không phải là một nước yếu, họ gần như đánh bại mọi cuộc xâm lược. Không những thế, giữa thế kỷ 16, đế chế Ottoman nổi lên như một thế lực hùng mạnh nhất. Quân Ottoman đánh chiếm đến tận Algieri, nhưng lại thất bại trước người Ma Rốc.

Ma Rốc là quốc gia Ả Rập duy nhất chiến thắng trước đế chế Ottoman hùng mạnh. Những năm sau đó, các vương triều cai trị Ma Rốc vẫn duy trì được thế độc lập của mình trước sự nhòm ngó của hàng loạt đế quốc thực dân mạnh mẽ.

Thế kỷ 17 chứng kiến sự trỗi dậy mạnh mẽ của triều đại Alaouite, nơi mà những nhà vua được gọi là các Sharif, những người vẫn cai trị Ma Rốc đến tận ngày nay.

Có một sự thật thú vị Ma Rốc là quốc gia công nhận sự độc lập của Hoa Kỳ vào năm 1777, khi bắt đầu cách mạng Hoa Kỳ, các tàu buôn của Mỹ ở Đại Tây Dương đã bị tấn công bởi Eo biển Barbary. Vào ngày 20 tháng 12 năm 1977, quốc vương Ma Rốc, Mohammed III, đã tuyên bố rằng các tàu chiến Hoa Kỳ sẽ được Ma Rốc bảo vệ và có thể trở về an toàn. Thật là một bước ngoặt, phải không? Nước Mỹ hùng mạnh ngày nay đã có lúc cần phải nhờ Ma Rốc bảo vệ.

Hiệp ước hữu nghị Hoa Kỳ-Ma Rốc được ký kết vào năm 1786, là hiệp ước hữu nghị lâu đời nhất mà Hoa Kỳ chưa từng phá vỡ cho đến ngày nay. Khi châu Âu bắt đầu công nghiệp hóa thì Ma Rốc lại tỏ ra khá chậm trong cải cách. Đến thế kỷ 19, Ma Rốc không còn mạnh như trước nữa.

Năm 1830, Pháp tấn công Algeria, Ma Rốc gửi quân đến giúp Algeria, nhưng quân đội Pháp được trang bị tốt nên Ma Rốc thua trận và phải bồi thường chi phí, còn Algeria trở thành lãnh thổ của Pháp. Việc thua trận đã bào mòn và làm suy yếu sức mạnh của Ma Rốc.

Tận dụng cơ hội này, Tây Ban Nha đã chiếm một số vùng lãnh thổ ven biển của Ma Rốc. Vì quá yếu đến nỗi không thể làm gì được, vì vậy họ chấp nhận mất một số vùng đất ở phía bắc vào tay Tây Ban Nha. Ví dụ như Ceuta hoặc Melilla.

Ngày nay, những vùng đất này vẫn thuộc về Tây Ban Nha, vậy nên mới có chuyện là vùng đất của Liên minh châu Âu, nhưng thuộc về châu Phi. Vào cuối thế kỷ 19, Pháp và Tây Ban Nha đều tranh giành quyền kiểm soát Ma Rốc. Năm 1912, Hiệp ước Fès được ký kết, biến Ma Rốc thành một quốc gia được Pháp bảo hộ, trong khi Tây Ban Nha vẫn tiếp tục duy trì quyền kiểm soát bờ biển phía Bắc của mình.

Lưu ý rằng Algeria là một thuộc địa còn Ma Rốc là một quốc gia được Pháp bảo hộ. Tất nhiên, trên ngai vàng, Nhà vua và triều đại Alawite vẫn là những người cai trị đất nước. Trong hai cuộc thế chiến, quân đội Pháp đã bắt giữ rất nhiều người dân, những người lính Ma Rốc ra tiền tuyến, làm pháo hồi hứng đạn, điều này gây nên việc chống Pháp trong lòng đất nước ngày càng mãnh liệt.

Sau thế chiến thứ 2, tình hình kinh tế Ma Rốc rơi vào kiệt quệ nhưng Pháp cũng không khá hơn là bao. Pháp dường như không còn đủ sức mạnh để cai quản những vùng thuộc địa rộng lớn của mình. Nhất là sau những thất bại nặng nề ở Đông Dương, Pháp thậm chí còn đưa đi đày quốc vương  Mohammed V đến Madagascar vào năm 1953, và đưa Mohammed bin Arafat lên làm Vua của Ma Rốc. Người dân Ma Rốc đã đồng loạt đứng lên, bắt giữ nhiều cư dân Pháp và châu Âu khác. Trước tình hình đó, Pháp đành phải đưa Mohammed V trở về vào năm 1955, và chấp nhận ngồi vào bàn đàm phán.

Năm 1956, chế độ bảo hộ của Pháp chấm dứt, và Ma Rốc giành lại độc lập từ Pháp, với tên gọi là Vương quốc Ma Rốc. Một tháng sau, Tây Ban Nha cũng từ bỏ chế độ bảo hộ ở miền Bắc Ma Rốc, nhưng vẫn giữ lại hai vùng lãnh thổ ven biển là Ceuta và Melilla, cùng với vùng lãnh thổ phía Nam của Ma Rốc, được gọi là Tây Sahara. Năm 1961, Vua Mohammed V qua đời, và Hassan II trở thành Vua của Ma Rốc.

Vào thời điểm đó, một số người muốn Ma Rốc từ bỏ chế độ quân sự và chuyển sang chế độ dân chủ, và Ma Rốc đã tổ chức cuộc tổng tuyển cử đầu tiên vào năm 1963. Tuy nhiên, Vua Hassan đã ban bố tình trạng khẩn cấp và hủy bỏ cuộc bầu cử do có sự thay đổi.

Câu chuyện kể rằng Algeria và Ma Rốc luôn là hai quốc gia Hồi giáo, giúp đỡ nhau phát triển, hàng xóm láng giềng tối lửa tắt đèn có nhau. Nhưng sau đó, cả hai nước đều bị Pháp xâm lược. Pháp lại chia đất không rõ ràng ở biên giới giữa hai nước, đi qua vùng sa mạc nắng cháy, không có tài nguyên và con người sinh sống.

Có hơn 1.500 km biên giới giữa hai nước, mà người Pháp chỉ xác định có 160 km. Hai khu vực ở biên giới phía nam là NTindop và Beja, đã được người Pháp chia cho Algeria. Nhưng sau khi Algeria giành được độc lập từ Pháp, Ma Rốc đã từ bỏ thỏa thuận với chính quyền thực dân cũ để đòi lại những vùng đất này.

Algeria vừa giành được độc lập thì có quan hệ thân với Liên Xô, đồng thời lại được Cuba và Ai Cập hỗ trợ. Ai Cập đã kích động Algeria xem xét hệ thống quân sự của Ma Rốc như một thứ cổ hủ cần phải từ bỏ, vì một châu Phi hòa bình và phát triển. Hai nước đã ngầm chiến đấu chống lại nhau.

Năm 1963, một cuộc chiến tranh nổ ra giữa Ma Rốc và Algeria, với chiến thắng thuộc về phía Ma Rốc. Tuy nhiên, Algeria đã đàm phán và giữ lại hai khu vực là Tindop và Beja, với điều kiện Algeria phải trục xuất tất cả các cố vấn quân sự nước ngoài khỏi đất nước. Sau sự cố này, Ma Rốc đã ngừng "chơi" với Cuba, Ai Cập và Syria.

Năm 1965, vua Ma Rốc giải tán Quốc hội. Năm 1971, nỗ lực phế truất vua và thành lập nước Cộng hòa của một số chính trị gia đã thất bại. Và do đó Ma Rốc vẫn là một quốc gia theo chế độ quân chủ.

Vua Hassan II trị vì trong 38 năm và mất vào năm 1999. Sau đó Thái tử Mohammed VI lên ngôi. Vua Mohammed VI là một nhà cải cách thận trọng, đưa Ma Rốc vào giai đoạn phát triển nhanh chóng cho đến ngày nay.

Về Kinh tế, Năm 2022, GDP của Ma Rốc ước tính khoảng 133 tỷ đô la. Con số này chỉ bằng một phần ba của Việt Nam. Với dân số khoảng 40 triệu người, thu nhập trung bình của Ma Rốc là 3.900 đô la.

Từ những năm 1990, Ma Rốc đã trải qua các cuộc cải cách, khi một số ngành kinh tế trước đây nằm trong tay chính phủ bắt đầu được tư nhân hóa. Các cuộc cải cách của chính phủ và tốc độ tăng trưởng ổn định hàng năm 4-5% đã khiến nền kinh tế Ma Rốc mạnh hơn. Đồng tiền nội địa của Ma Rốc là Diham. Một diham có giá trị khoảng 2.300 VND. Loại tiền này do vua Ma Rốc in vào thời điểm đó. Về nông nghiệp, vì phần lớn đất đai là núi và sa mạc nên đất nước này không thể trồng trọt nhiều.

Ở một số ngôi làng nhỏ, cây chủ yếu được trồng khoai tây và ô liu. Ngoài ra, nền nông nghiệp của Ma Rốc còn có một loại cây rất nổi tiếng, đó là hoa nghệ Tây. Cây này còn có biệt danh là vàng đỏ, vì nó chỉ sống ở một số nơi có điều kiện tự nhiên thích hợp.

Ma Rốc là quốc gia sản xuất nghệ Tây lớn thứ 4 trên thế giới, sau Iran, Ấn Độ và Tây Ban Nha. Đây là một loại gia vị rất đắt tiền, nhưng cũng rất bổ dưỡng.

Về mặt công nghiệp, quốc gia này chủ yếu tập trung vào gia công quần áo và linh kiện điện tử xuất khẩu sang châu Âu. Có vẻ giống như Việt Nam của hơn 10 năm trước. Chủ yếu tập trung vào xuất khẩu ra thị trường nước ngoài, Ma Rốc cũng không có công nghệ cốt lõi nào.

Trình độ khoa học công nghệ chỉ ở mức thấp, đất nước không có nhiều sông ngòi nên không thể phát triển thủy điện. Thêm vào đó, không có than đá, không có khí đốt nên không thể phát triển thủy điện và nhiệt điện.

Vậy Ma Rốc lấy điện ở đâu để phát triển kinh tế? Ma Rốc có sa mạc, vì vậy ánh nắng là thứ thừa thãi ở quốc gia này. Vì vậy, họ đã xây dựng các trang trại điện năng lượng mặt trời, một trong những trang trại lớn nhất thế giới, tại khu vực được gọi là Cổng sa mạc Sahara. Với diện tích hơn 3.000 ha, tương đương với kích thước của 3.500 sân bóng đá tiêu chuẩn, khu phức hợp Noor Al Jazeera có khả năng sản xuất 580 megawatt điện mỗi năm, giúp thế giới giảm khoảng 760.000 tấn carbon dioxide tạo ra hiệu ứng khí nhà kính.

Mục tiêu của Ma Rốc là 42% tổng nhu cầu điện sẽ đến từ các nguồn năng lượng tái tạo. Khu phức hợp Noor Al Jazeera bao gồm 4 nhà máy điện mặt trời lớn, với tổng giá trị đầu tư hơn 9 tỷ đô la.

Khu phức hợp Noor Al Jazeera có 500.000 tấm pin mặt trời, được sắp xếp thành 800 hàng, với công suất 160 megawatt điện mỗi năm. Mỗi tấm pin khổng lồ hình parabol cao 12 mét có thể quay theo hướng mặt trời. Các tấm pin phát ra ánh sáng vào tháp muối phía trên. Tháp muối nóng sẽ thu thập nước, tạo ra không khí và áp suất để quay các tua bin. Tòa tháp trung tâm cao 243 mét hiện là tòa nhà cao nhất ở Châu Phi. Tất nhiên, những tấm gương này cần được vệ sinh thường xuyên để đạt được hiệu ứng phản chiếu ánh sáng tốt nhất.

Về tài nguyên khoáng sản, quốc gia này tuy không có dầu mỏ, khí đốt, khoáng sản nhưng nhìn qua có vẻ khá nghèo nàn. Than đá, sắt, v.v... rất ít. Tuy nhiên, ông trời tỏ ra rất không công bằng, không có cái này lại có cái kia.

Ma Rốc là quốc gia có trữ lượng apatit lớn nhất thế giới. Trong tổng số 71 tỷ tấn apatit của Trái Đất, Ma Rốc ước tính có khoảng 50 tỷ tấn, chiếm hơn 70% tổng giá trị. Trung Quốc chiếm 3,3 tỷ tấn, chiếm 4,5%. Ai Cập chiếm 2,8 tỷ tấn, chiếm 3,9%. Apatit là nguyên liệu chính để sản xuất phân lân, Phốt phát và các sản phẩm công nghiệp khác. Công ty Phốt phát Ma Rốc là công ty sản xuất apatit lớn nhất thế giới. Xuất khẩu apatit cũng là nguồn thu nhập chính của quốc gia này... (còn tiếp Phần 2).

Nguồn: Sưu tầm

Nalanda, 05.03.2025

Minh Phước Hải